Thấy nhiều mẹ nói corticoid có nhiều tác hại nên mình sưu tầm một vài bài viết của các chuyên gia, y bác sĩ yê tế để các bạn tham khảo nhé. Thấy hay thì các bẹ chia sẻ để mọi người cùng biết, và sử dụng thuốc đúng cách, đúng bệnh, không lại hối kịp
Lợi và hại của thuốc corticoid theo Sức khỏe Đời sống
Cách đây ít lâu, BV Nhi Đồng 2 TP HCM có trẻ hai tháng tuổi bị hoại tử đầu ngón tay, phải phẫu thuật cắt bỏ phần hư chỉ vì người thân mua kem chứa corticoid thoa mụn bóng nước trên da trẻ.
Theo PGS Nguyễn Hữu Đức, thuốc corticoid được đề cập ở đây được gọi đầy đủ là glucocorticoid. Trong cơ thể ta có hai corticoid thiên nhiên được tiết ra từ vỏ thượng thận (tuyến úp trên hai quả thận), đó là cortison và hydrocortison. Thuốc corticoid dùng trong điều trị gồm nhiều loại: dexamethason (thường gọi nôm na là “đề xa” hay thuốc “hột dưa” vì thuốc có dạng viên hình hạt dưa), prednison, prednisolon, methylprednisolon, triamcinolon…
Về phương diện chữa bệnh, corticoid là thuốc rất quý do có tác dụng chống viêm, chống dị ứng, ức chế hệ miễn dịch. Nó dùng để chống viêm, giảm đau, trị các bệnh xương khớp, các bệnh tự miễn, các bệnh dị ứng ngoài da và hệ hô hấp (biểu hiện là hen suyễn nặng), bệnh suy tuyến thượng thận.
Bên cạnh đó, corticoid còn có nhiều tác dụng khác nhau ảnh hưởng đến sự chuyển hóa chất đường, chất đạm, chất béo, đến sự cân bằng nước và muối khoáng, hệ tim mạch, thần kinh, cơ xương, cùng nhiều cơ quan khác nhau. Chính do cơ thể có vẻ như mập ra và tăng trọng khi uống thuốc này liên tục và kéo dài (mà một số người cứ tưởng là tốt, tưởng thuốc làm cho tăng cân) là biểu hiện một tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc.
Do thuốc corticoid có tác dụng giữ nước và chất khoáng natri trong cơ thể gây phù, gây rối loạn chuyển hóa lipid và làm đọng mỡ lại ở trên mặt, cổ và lưng, nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì, mặt tròn như mặt trăng, nhưng thật ra cơ thể lại bị teo cơ (đây là các biểu hiện trong hội chứng có tên là Cushing). Thuốc còn gây cảm giác thèm ăn làm cho người dùng thuốc ăn ngon hơn.
Corticoid có các tác dụng phụ nguy hiểm khác như: làm loãng xương, tăng huyết áp, gây huyết khối làm nghẽn mạch, có thể gây loét dạ dày, làm giảm sự đề kháng của cơ thể dễ dẫn đến nhiễm trùng (dễ bị lao, nếu đã bị lao sẽ làm bệnh nặng thêm, hoặc các bệnh nấm). Đặc biệt, nếu dùng corticoid trong thời gian dài sẽ có nguy cơ teo tuyến thượng thận do tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngưng hoạt động, không còn duy trì chức năng nội tiết và như thế là rất nguy hiểm. Đối với trẻ con, do cơ thể chưa phát triển hoàn chỉnh nên tác hại do corticoid tăng lên bội phần.
Ở đây, xin được nhấn mạnh về việc sử dụng thuốc bôi ngoài da dạng kem thuốc (crème) hoặc thuốc mỡ (pommade) có chứa dược chất corticoid. Một số biệt dược có thể kể: Cortibion, Celestoderme, Synalar, Halog, Hydrocortisone, Flucinar, Topsyne, Betneval… và còn cả chục tên biệt dược khác. Đây là thuốc bôi ngoài da chứa dược chất chống viêm rất quý, nếu dùng đúng chỉ định có thể chữa khỏi một số bệnh ngoài da khó trị, nhưng ngay cả người lớn, đặc biệt là phụ nữ, có người dùng sai chỉ định, như dùng để chữa các vết lở loét, dùng trị mụn trứng cá, thậm chí dùng như kem dưỡng da!. Nên lưu ý rằng các loại corticoid bôi lâu ngày trên da sẽ làm teo da, rạn da, da dễ bị nhiễm trùng do mất sự đề kháng. Nếu bôi lên da mặt lâu ngày, da mặt mịn màng đâu chẳng thấy mà sẽ thấy bị trứng cá đỏ, phát mụn li ti khắp mặt. Không những thế, thuốc có thể thấm qua da vào máu gây tác dụng toàn thân (có nhiều tác dụng phụ nguy hiểm).
Các cô gái trước tuổi dậy thì nếu bôi lên da diện rộng, lâu ngày bị rối loạn sự phát triển hệ lông. Cũng do corticoid có thể thấm qua da vào máu mà có chống chỉ định (không được dùng) ở trẻ sơ sinh, nhũ nhi. Bôi ngoài da ở trẻ, thuốc chứa corticoid sẽ làm giảm sức đề kháng ở nơi bôi, làm bùng phát hiện tượng nhiễm khuẩn.
Về trẻ hai tháng tuổi bị hoại tử đầu ngón tay phải phẫu thuật cắt bỏ phần hư kể ở trên, chỉ vì bố mẹ mua kem chứa thuốc corticoid thoa mụn bóng nước trên da của trẻ. Bé hoại tử đầu ngón tay là do corticoid làm giảm sức đề kháng và vi khuẩn gây hoại tử có điều kiện phát triển.
Như vậy, thuốc corticoid tuy có nhiều tác dụng trị liệu rất tốt nhưng đồng thời có nhiều tác dụng phụ gây nguy hiểm. Dùng nó như dùng con dao hai lưỡi. Vì vậy, ta không nên tự ý dùng bừa bãi mà chỉ nên dùng khi có sự chỉ định và theo dõi của thầy thuốc.
Hiện nay, không ít thuốc Đông Y giả mạo được quảng cáo chủ yếu: “Mát huyết, trị bệnh gan gây ngứa, trị gầy yếu, thiếu máu, biếng ăn, mất ngủ …”. Trên thực tế, các thuốc Đông Y này đều có chứa corticoid, để tạo những tác dụng trước mắt: ăn được, ngủ được, mập ra, nếu có đau nhức xương khớp sẽ giảm ngay, hoặc nổi mề đay mẩn ngứa cũng sẽ hết (do tác dụng giảm đau chống viêm, chống dị ứng của corticoid) khiến nhiều người cho là “thần dược”, nhưng tác hại do việc dùng lâu ngày các loại Đông dược “giả mạo” này không sao lường được.
Tác hại của thuốc bôi có chứa corticoid của BS. Phạm Thị Lan
Nhóm corticoid là thuốc được dùng phổ biến điều trị bệnh ngoài da. Đây là các thuốc hay bị người dân lạm dụng, tự ý mua về sử dụng… Tuy nhiên, nếu sử dụng không đúng bệnh, không đúng cách sẽ gây nhiều tai biến, làm cho bệnh nặng hơn, gây khó khăn cho việc chẩn đoán và điều trị tiếp theo.
Khi dùng điều trị các bệnh ngoài da (thậm chí là thuốc được bác sĩ kê đơn), người bệnh cần lưu ý về tác dụng phụ có thể xảy ra do thuốc này.
Tác dụng phụ trên da là biểu hiện thường gặp khi dùng corticoid bôi. Đó là teo da (có thể xảy ra rất nhanh khi dùng thuốc bôi đặc biệt là khi bôi ở vùng da mỏng hoặc nếp gấp), trứng cá và tổn thương da dạng trứng cá…
Ngoài ra còn xảy ra tình trạng rạn da, giãn mạch, xuất huyết, rậm lông, rối loạn sắc tố, bùng phát nhiễm khuẩn, nấm, virut, làm chậm liền vết thương, viêm da tiếp xúc dị ứng do thành phần có trong tá dược.
Chứng trơ với corticoid hay xảy ra ở bệnh nhân có viêm da cơ địa hoặc eczema khi bôi corticoid mà tổn thương không đáp ứng hoặc tiến triển nặng hơn. Chứng phụ thuộc vào corticoid hay xảy ra khi dùng thuốc ở mặt, hậu môn, sinh dục, loại có hoạt tính cực mạnh và dùng với thời gian kéo dài với các triệu chứng cảm giác rát bỏng, dấm dứt ở vùng tổn thương.
Với tình trạng phụ thuộc này, lúc đầu khi bôi thuốc có đáp ứng tốt, nhưng sau khi ngừng thuốc các triệu chứng trở lại và nặng hơn làm bệnh nhân không thể dừng thuốc. Do lớp sừng và thượng bì mỏng đi làm cho bệnh nhân dễ bị kích ứng da làm cho da trở nên nhạy cảm với các hóa mỹ phẩm.
Lúc này cần dừng tất cả các loại thuốc bôi corticoid và thay bằng bôi các chất làm mềm da, các triệu chứng có tăng lên nhưng sau vài tuần, thậm chí vài tháng sẽ mất hoàn toàn.
Để tránh hoặc hạn chế tác dụng phụ của thuốc khi dùng cần lưu ý: Thời gian bôi thuốc và số lần bôi trong ngày phải tuân thủ theo chỉ định của thầy thuốc. Với các vùng da có đặc điểm giải phẫu khác nhau, cho khả năng hấp phụ thuốc khác nhau nên dùng thuốc có độ mạnh, nhẹ khác nhau.
Ví dụ, ở vùng da dày như bàn tay, bàn chân nên dùng loại có hoạt tính mạnh, cực mạnh, còn ở mặt, bẹn bìu nên dùng loại vừa hoặc nhẹ. Diện rộng của vùng bôi thuốc cũng nên lưu ý, tránh bôi một vùng da rộng nhất là loại có hoạt tính mạnh vì dễ gây biến chứng toàn thân. Và nếu bôi dạng thuốc mỡ với diện rộng sẽ gây hạn chế hô hấp của da. Bởi vậy, nếu có thương tổn lan toả toàn thân nên bôi luân chuyển từng vùng.
Tác hại của mỹ phẩm có chứa corticoid
Những mỹ phẩm chứa corticoid chống chỉ định trong chữa trị mụn trứng cá như: silkron (kem 7 màu), trangala (công thức gồm mỡ trăn, chloramphenicol và corticoid), kem trộn (corticoid pha với các loại kem khác hoặc với aspirine, bepanthene, kháng sinh, vitamin…), kem sâm, hoặc các loại dược phẩm: cortibion, diprosalic, dermovate, synalar, flucinar, celestoderm… Sử dụng những sản phẩm trên sẽ làm mụn ngày càng nặng và có thể xảy ra những tai biến da như teo da, dãn mạch, rạn da, thay đổi sắc tố da… Lúc dùng bôi xung quanh mắt có thể dẫn đến cườm mắt, sạm da và sớm xuất hiện những vết nhăn quanh mắt.
Mỹ phẩm chứa corticoid có thể dẫn đến ra những biến chứng khó lường
Đặc biệt, với làn da mỏng manh của trẻ em, khi bôi dược phẩm corticoid có chứa fluor thì tai biến càng xuất hiện rõ. Nhiều bà mẹ thấy con bị chàm sữa đã vội bôi corticoid, dẫn đến nên hội chứng Cushing với triệu chứng “khuôn mặt trăng rằm”: mặt béo phì kèm cổ phình to, huyết áp cao, teo cơ (các chi), suy nhược, loãng xương, suy kém ở hệ sinh dục, có vết nứt đỏ da ở bụng, đùi, ngực, rậm lông ở mặt… Cũng có nhiều người khi ngứa vùng bẹn, mông do nhiễm nấm Trichophyton hoặc Candida đã tự ý dùng sản phẩm có chứa corticoid khiến da bị rạn nứt sâu, đau rát và dễ tái phát bệnh hơn.BS Trần Thế Viện – giảng viên bộ môn Da liễu Trường ĐH Y Dược TP.HCM cho biết: “mỹ phẩm chứa corticoid làm trắng da và căng mọng da rất nhanh vì da ngậm nước mạnh. Nhưng corticoid lại dẫn đến ra những biến chứng vô cùng nghiêm trọng, có khi vĩnh viễn không phục hồi. Vì vậy, không được sử dụng mỹ phẩm có chứa corticoid trong thời gian dài mà không có chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó, người sử dụng cũng cần có kiến thức để xác định sản phẩm có corticoid hay không để bảo vệ làn da và sức khỏe”.
Lúc dùng mỹ phẩm có chứa corticoid, làn da trở nên trắng mịn rất nhanh, chỉ trong vòng 12 – 24 tiếng sau khi bôi. Sau đó các loại mụn cám, mụn trứng cá biến mất. Những vết nám, tàn nhang, vết nhăn nhạt màu dần, thậm chí biến mất trong vòng 1 – hai tuần (tùy nồng độ corticoid cao hay thấp). Làn da cũng căng mọng, khi sờ vào có cảm giác mềm.
Nếu sử dụng mỹ phẩm chứa corticoid thời gian dài, da mặt sẽ trắng bất hay hơn các vùng cổ, ngực. Những mao mạch trên da bắt đầu có hiện tượng dãn nở, làn da lúc nào cũng ửng hồng. Da từ từ mỏng dần, gân và vết nám cũng dần dần xuất hiện. Vết nám ngày càng sâu, đậm, lan rộng dần, càng diễn tiến nặng khi gặp nắng. Da có cảm giác rát, ngứa, ửng đỏ hơn khi đi ra nắng hoặc khi đứng gần bếp lửa.
Hiệu ứng phản hồi khi ngưng sử dụng mỹ phẩm có corticoid diễn biến phức tạp và rất xấu. Da trở nên sần sùi, đen sạm lan rộng, nhăn nheo, khô, tiết nhiều chất nhờn và mụn nhiều hơn. Những vết nám càng lan rộng và đậm màu hơn trước. Lúc gặp các tác nhân nắng, gió, bụi, da rất dễ ngứa, đỏ, rát. Hiệu ứng phản hồi corticoid nặng hay nhẹ đều tùy thuộc vào loại corticoid, thời gian và nồng độ sử dụng.
Corticoid con dao 2 lưỡi
Thuốc corticoid được gọi đầy đủ là glucocorticoid. Trong cơ thể chúng ta có 2 corticoid thiên nhiên được tiết ra từ vỏ thượng thận (là tuyến úp trên 2 quả thận), gồm cortison và hydrocortison. Thuốc corticoid dùng trong điều trị gồm nhiều loại: dexamethason (thường gọi nôm na là “đề xa” hay “hột dưa” vì thuốc có dạng viên hình hạt dưa), prednison, prednisolon, methylprednisolon, triamcinolon…
Nhiều tác dụng phụ nguy hiểm
Về phương diện chữa bệnh, corticoid là thuốc rất quý do có tác dụng chống viêm, chống dị ứng, ức chế hệ miễn dịch. Corticoid dùng để chống viêm, giảm đau, trị các bệnh xương khớp, các bệnh tự miễn, dị ứng ngoài da và hệ hô hấp (biểu hiện là hen suyễn nặng), bệnh suy tuyến thượng thận.
Corticoid còn có nhiều tác dụng khác nhau ảnh hưởng đến sự chuyển hóa chất đường, chất đạm, chất béo, sự cân bằng nước và muối khoáng, hệ tim mạch, thần kinh, cơ xương cùng nhiều cơ quan khác. Vì thế, cơ thể có vẻ như mập ra và tăng trọng khi uống corticoid liên tục, kéo dài (mà một số người cứ tưởng rằng tốt) nhưng lại là biểu hiện một tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc.
Do corticoid có tác dụng giữ nước và chất khoáng natri trong cơ thể gây phù, gây rối loạn chuyển hóa lipid, làm đọng mỡ lại ở trên mặt, cổ và lưng nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì, mặt tròn như mặt trăng nhưng thật ra cơ thể lại bị teo cơ (đây là các biểu hiện trong hội chứng có tên Cushing). Thuốc còn gây cảm giác thèm ăn, làm cho người dùng ăn ngon hơn.
Bên cạnh đó, thuốc có các tác dụng phụ nguy hiểm khác, như: làm loãng xương, tăng huyết áp, gây huyết khối làm nghẽn mạch, có thể gây loét dạ dày, làm giảm sự đề kháng của cơ thể dễ dẫn đến nhiễm trùng (dễ bị lao và các bệnh nấm). Đặc biệt, nếu dùng corticoid trong thời gian dài sẽ có nguy cơ teo tuyến thượng thận. Bởi lẽ, tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngưng hoạt động, không còn duy trì chức năng nội tiết và như thế là rất nguy hiểm.
Hiện nay, không ít thuốc đông y “giả mạo” mà nhiều người từng biết và có khi sử dụng nhầm, được quảng cáo có tác dụng “mát huyết, trị bệnh gan gây ngứa, trị gầy yếu, thiếu máu, biếng ăn, mất ngủ…”. Trên thực tế, các thuốc đông y “giả mạo” này đều có chứa corticoid, tạo ra những tác dụng trước mắt như ăn được, ngủ được, mập ra, nếu có đau nhức xương khớp sẽ giảm ngay hoặc nổi mề đay mẩn ngứa cũng sẽ hết (do tác dụng giảm đau, chống viêm, chống dị ứng của corticoid). Điều đó khiến nhiều người cho chúng là “thần dược”. Tuy nhiên, tác hại do việc dùng lâu ngày các loại đông dược “giả mạo” này thì không sao lường được.
Thận trọng với thuốc bôi ngoài da
Ở đây, xin được nhấn mạnh về việc sử dụng thuốc bôi ngoài da dạng kem thuốc (crème) hoặc thuốc mỡ (pommade) có chứa dược chất corticoid. Một số biệt dược có thể kể như: Cortibion, Celestoderme, Synalar, Halog, Hydrocortisone, Flucinar, Topsyne, Betneval… và hàng chục tên khác.
Đây là thuốc bôi ngoài da chứa dược chất chống viêm rất quý, nếu dùng đúng chỉ định có thể chữa khỏi một số bệnh ngoài da khó trị. Song, ngay cả một số người lớn, đặc biệt là phụ nữ, cũng sử dụng sai chỉ định, như dùng chữa các vết lở loét, trị mụn trứng cá, thậm chí dùng như kem dưỡng da (!). Lưu ý, các loại corticoid nếu bôi lâu ngày trên da sẽ làm teo da, rạn da, da dễ bị nhiễm trùng do mất sự đề kháng. Nếu bôi lên mặt lâu ngày, da mịn màng đâu chẳng thấy mà sẽ thấy nổi trứng cá đỏ, phát mụn li ti khắp mặt. Không những thế, thuốc còn có thể thấm qua da vào máu gây tác dụng toàn thân (có nhiều tác dụng phụ nguy hiểm).
Các cô gái trước tuổi dậy thì nếu bôi các loại corticoid lên da diện rộng, lâu ngày sẽ bị rối loạn sự phát triển hệ lông. Cũng do corticoid có thể thấm qua da vào máu nên có chống chỉ định (tức không được dùng) ở trẻ sơ sinh, nhũ nhi. Bôi ngoài da cho trẻ, thuốc chứa corticoid sẽ làm giảm sức đề kháng ở nơi bôi làm bùng phát hiện tượng nhiễm khuẩn. Cách đây không lâu, Bệnh viện Nhi Đồng 2 (TP HCM) thông báo trường hợp đau lòng là một trẻ 2 tháng tuổi bị hoại tử đầu ngón tay, phải phẫu thuật cắt bỏ phần hư chỉ vì người thân mua kem chứa thuốc corticoid thoa mụn bóng nước trên da. Tình trạng hoại tử đầu ngón tay vừa kể là vì vi khuẩn gây hoại tử do corticoid làm giảm sức đề kháng và vi khuẩn có điều kiện phát triển.
Như vậy, thuốc corticoid tuy có nhiều tác dụng trị liệu rất tốt nhưng cũng có không ít tác dụng phụ gây nguy hiểm. Dùng nó như dùng con dao 2 lưỡi. Vì vậy, ta không nên tự ý sử dụng corticoid bừa bãi mà chỉ dùng khi có sự chỉ định và theo dõi của thầy thuốc.