Thừa dinh dưỡng là gì?

Xu thế bệnh do thừa dinh dưỡng tại Việt Nam

Béo phì không hề có dấu hiệu giảm đi trong những năm gần đây, đã có cảnh báo rằng nếu không hành động hữu hiệu để ngăn chặn căn bệnh này thì chúng sẽ trở nên một vấn đề nghiêm trọng trong thập niên tới.

Ở các nước Âu – Mỹ hiện nay có hơn 300 triệu người lớn béo phì. Ở Mỹ, trong khoảng thời gian từ năm 1973 đến năm 1994 tỷ lệ trẻ 5 – 24 tuổi bị béo phì đã tăng lên gấp đôi. Ở các nước châu Á tỷ lệ này cũng rất cao, chỉ riêng Trung Quốc đã có hơn 200 triệu người béo phì. Ở Thái Lan tỷ lệ học sinh 6 – 12 tuổi béo phì đã tăng từ 12,2% năm 1991 đến 15,6% năm 1993.

Tình hình thừa cân, béo phì ở trẻ em Việt Nam: nghiên cứu của Đỗ Thị Kim Liên trong 4 năm từ 1995 – 1998 ở một số trường tiểu học Hà Nội cho thấy tỷ lệ béo phì đã tăng từ 2,6% năm 1995 lên 6,0% năm 1998.

Nghiên cứu của Nguyễn Văn Tư (2005) cho thấy tỷ lệ thừa cân của người cao tuổi thành phố Thái Nguyên là 38,01%.

Các yếu tố nguy cơ thừa dinh dưỡng

• Yếu tố dinh dưỡng
  • Thức ăn cung cấp năng lượng cho cơ thể dưới dạng glucid, lipid, protein. Sau khi chuyển hóa, khoảng trên dưới 50% năng lượng biến thành nhiệt lượng để duy trì thân nhiệt, 45% năng lượng biến thành năng lượng hóa học cung cấp cho sự hoạt động cần thiết của các tổ chức tế bào sống. Khẩu phần ăn giàu năng lượng vượt quá năng lượng tiêu hao tạo nên một cân bằng dương tính và phần dư thừa được chuyển thành mỡ tích trữ trong các tổ chức. Rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi trẻ em ăn vào một lượng cam quá nhiều so với nhu cầu sẽ gây nên bệnh béo phì do sự tăng bất thường của các tế bào mỡ.
  • Chế độ nuôi dưỡng, chăm sóc của gia đình đối với trẻ cũng góp phần tạo nên những hành vi, thói quen ăn uống không hợp lý ngay từ khi còn nhỏ.
  • Béo phì do nguyên nhân dinh dưỡng chiếm 60 – 80% các trường hợp. Do vậy, việc nghiên cứu tìm ra các yếu tố tác động vào quá trình này là rất cần thiết nhằm đưa ra các kaliyến cáo về dinh dưỡng hợp lý.
• Hoạt động thể lực
  • Sự thay đổi mấu chốt của tiêu hao năng lượng ở mỗi cá thể là hoạt động thể lực Hoạt động thể lực làm tăng quá trình phân giải mỡ ở những người béo phì. Cơ bắp mang một đặc điểm quan trọng là có thể dùng chất béo làm nhiên liệu, trong khi não và hệ thần kinh không thể làm như vậy.
  • Hoạt động thể lực không chỉ làm giảm cân cho người béo mà đúng hơn là giúp cơ thể điều hòa kiểm soát thể trọng và điều chỉnh nó tùy thuộc vào thể tạng của mỗi người. Tập luyện điều độ làm tăng cường cơ bắp, chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp giảm cân có hiệu quả và tác động tốt đến khả năng tận dụng chất béo của cơ, dần dần thể trọng và tỷ lệ chất béo được phục hồi ở mức cân đối tự nhiên. Chính vì vậy cần khuyến khích và tạo điều kiện để tăng cường hoạt động thể lực trong cộng đồng.
• Yếu tố kinh tế – xã hội
  • Kinh tế xã hội
  • Kinh tế hộ gia đình
  • Học thức
  • Phong tục, dân tộc, tôn giáo
  • Môi trường địa lý
• Yếu tố di truyền
  • Yếu tố di truyền có vai trò nhất định trong béo phì nhưng vẫn là vấn đề còn đang được bàn cãi. Nền tảng của thuyết di truyền dựa trên hai quan sát: thực nghiệm và huyết thống gia đình. Các nhà khoa học đã cố gắng xác định xem béo phì có tính chất gia đình là do di truyền hay do môi trường và hiện nay người ta đã có những bằng chứng kết luận rằng béo phì thường do yếu tố môi trường tác động lên những cá thể khuynh hướng di truyền.
• Yếu tố nội tiết, chuyển hóa
  • Các rối loạn chuyển hóa trong cơ thể như rối loạn hoạt động của một số hệ enzym trong cơ thể hay rối loạn hoạt động của các tuyến nội tiết như tuyến giáp (suy giáp), tuyến yên (thiếu hormon tăng trưởng), tuyến thượng thận (Cushing)… cũng là những nguyên nhân gây béo phì. Tuy nhiên, béo phì do nguyên nhân này chỉ chiếm một tỷ lệ không nhiều, khoảng 20% các trường hợp.

Vai trò các chất dinh dưỡng và rối loạn chuyển hóa khi thừa dinh dưỡng

• Vai trò các chất dinh dưỡng: (có bài riêng)
• Rối loạn chuyển hóa khi thừa dinh dưỡng: là hiện tượng tăng chuyển hóa gây tích mỡ gặp nhiều trong trường hợp cả gia đình đều bị béo phì hoặc thiếu các men, hormon tham gia vào quá trình chuyển hóa các chất…(vấn đề di truyền). Người ta đã quan sát thấy những dòng tộc có nhiều người bị béo phì hoặc đái tháo đường…

Những hậu quả đối với sức khoẻ của người thừa dinh dưỡng

• Béo phì
  • Béo phì là một tình trạng sức khỏe có nguyên nhân dinh dưỡng. Thông thường một người trưởng thành khỏe mạnh, dinh dưỡng hợp lý, cân nặng của họ đứng yên hoặc dao động trong giới hạn nhất định.
  • Béo phì không tốt đối với sức khỏe, người càng béo thì các nguy cơ mắc bệnh càng nhiều. Trước hết, người béo phì dễ mắc các bệnh tăng huyết áp, bệnh tim do mạch vành, đái tháo đường…
• Tăng huyết áp và bệnh mạch não
  • Yếu tố nguy cơ chính của tai biến mạch não là tăng huyết áp. Các nghiên cứu đều cho thấy mức huyết áp tăng lên song song với nguy cơ các bệnh tim mạch do mạch vành và tai biến mạch não. Trong các nguyên nhân gây tăng huyết áp, trước hết người ta thường kể đến lượng muối trong khẩu phần. Theo một số tác giả, tăng lượng calci trong khẩu phần có ảnh hưởng làm giảm huyết áp. Một lượng cao lipid và các acid béo bão hoà trong khẩu phần cũng dẫn đến tăng huyết áp. ăn quá nhiều protein làm tăng nguy cơ tăng huyết áp và thúc đẩy tiến triển các bệnh của mạch máu, đặc biệt ở thận. Uống quá nhiều rượu, cũng liên quan với tăng huyết áp..Thường thường, huyết áp ở người ăn chế độ thực vật thấp hơn và khi chuyển từ chế độ ăn nhiều thịt sang chế độ ăn thức ăn nguồn gốc thực vật thì huyết áp giảm.
• Bệnh mạch vành
  • Bệnh tim do mạch vành là vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng ở các nước phát triển, chiếm hàng đầu trong các nguyên nhân gây tử vong.Theo sự hiểu biết hiện nay, ba yếu tố nguy cơ đã được xác định, đó là: hút thuốc lá, tăng huyết áp và hàm lượng cholesterol trong máu cao. Cholesterol là một chất sinh học có nhiều chức phận quan trọng, một phần được tổng hợp trong cơ thể, một phần do thức ăn cung cấp.
• Ung thư
  • Mặc dù nguyên nhân của nhiều loại ung thư còn chưa biết rõ nhưng người ta ngày càng quan tâm tới mối liên quan giữa chế độ ăn uống với ung thư. Nhiều chất gây ung thư có mặt trong thực phẩm, đáng chú ý nhất là các aflatoxin và nitrosamin.
  • Nhiều loại phẩm màu thực phẩm và chất gây ngọt như cyclamat cũng có khả năng gây ung thư thực nghiệm, do đó các quy định vệ sinh về phẩm màu, các chất phụ gia…
• Đái tháo đường không phụ thuộc insulin
  • Đái tháo đường không phụ thuộc insulin là một rối loạn chuyển hóa mạn tính làm mất khả năng sử dụng glucose của cơ thể thu được từ các carbohydrat, từ các cơ quan dự trữ glycogen hoặc protein có trong cơ thể và chế độ ăn. Béo phì là nguy cơ chính của bệnh đái tháo đường không phụ thuộc insulin, nguy cơ này càng tăng lên theo thời gian và mức độ béo. Có đến 80% bệnh nhân mắc bệnh này là những người béo. Chế độ ăn thực vật nhiều rau, giảm acid béo no, giảm cholesterol và đường có tác dụng bảo vệ.